پرسش:دلائل امتحان الهی چیست؟ آیا همه مورد امتحان قرار می گیرند و همه به یک میزان مورد سنجش قرار می گیرند؟

 پاسخ:از مهم ترین پرسش ها در زمینه آزمایش و امتحان الهی فلسفه آن است. آزمایش خداوند برای کشف مجهول نیست و او نمی آزماید تا پی به مجهولی ببرد، زیرا علام الغیوب می باشد و از همه چیز آگاه است، آن چنان که در قرآن کریم به این معنا اشاره شده است.(1)

 از مطالعه آیات و سخن معصومان می توان به دست آورد که دلائل امتحان الهی یکی از امور ذیل است:

 1ـ فعلیت بخشیدن و آشکار نمودن استعدادها و قابلیت ها

 آدمی در کوران آزمایش الهی همانند سنگ معدنی می ماند که در کوره های آتشین نهاده می شود تا ناخالصی های آن جدا گردد و دُرّ گرانبهای او آشکار شود.

 2ـ تعیین غایت و هدف

 امتحان همان گونه که برای شکوفایی استعداد انسان در امور دنیایی سودمند است، برای تعیین هدف هم نقش مؤثری دارد، هدف یا جهنم است (که هدف کافران است)، یا بهشت است (که هدف اصلی مؤمنان است) و این هدف با امتحان و آزمایش میسّر می شود.(2)

 3ـ تبیین مقیاس پاداش ها و کیفرها

 شکی نیست که تنها داشتن صفات درونی، مقیاس پاداش و کیفر نیست، بلکه تا صفات نیک و بد آدمی ظاهر نشود، هرگز نمی توان فردی را به صفات درونی او کیفر و پاداش داد و این صفات به وسیلة رفتارها و کردار آدمی آشکار می گردد و ظهور آن بدون این که انسان در بوته آزمایش و امتحان قرار نگیرد، امکان پذیر نیست.

 4ـ تمایز میان پاک و ناپاک و مدعیان حقیقی از مدعیان دروغی

 انگیزه دیگری که در آیات بر آن اشاره شده، جداسازی خوب از بد و بد از خوب است، زیرا در جامعه ای که همه گروه ها خود را مدعی اصلاح و نیکوکاری می دانند و به ظاهر از آن دفاع می کنند، بهترین ابزار برای شناساندن چهره واقعی افراد، آزمایش است.(3)

 5ـ آثار تربیتی امتحان الهی

امتحان و ارزشیابی افزون بر آن چه ذکر شد، می تواند یک مدرسه تربیتی و سازندگی باشد؛ یعنی در وافع آزمایش های الهی، حلقه ای از زنجیره آموزش و تربیت است که می تواند پایه های موفقیت و پیشرفت انسان را فراهم کند.

 آزمایش همگان

 در مورد قسمت دوم سؤال که آیا همه مورد امتحان قرار می گیرند، پاسخ مثبت است اما سؤال از این که همه به یک میزان مورد سنجش قرار می گیرند، ظاهراً پاسخ منفی است، بلکه هر فردی امتحان و آزمایشی که متناسب با او باشد دارد؛ بعضی با فقر و گروهی با ثروت امتحان و آزمایش می شوند.

 در برخی از روایات آمده است: هر که دینش درست و کردارش نیکو باشد، بلایش سخت است، زیرا خدا دنیا را محل پاداش مؤمن و کیفر کافر قرار نداده است و هر که دینش سست و کردارش ضعیف باشد، بلایش اندک است.(4)

 پی نوشت ها:

 1. آل عمران (3) آیة 154.

 2. عبدالله جوادی آملی، دروس تفسیر، ذیل آیة 144 سورة آل عمران.

 3. جعفر سبحانی، منشور جاوید، ج 1، ص 250؛ محمد تقی مصباح، جامعه و تاریخ، ص 430.

 4. کافی، کتاب الایمان و الکفر، باب شدت ابتلاء المؤمن، ج 2، ص 259، ح 29.