منشأ تمام اعمال و حرکات و گفتار و خوبی‌ها و بدی‌های انسان نفس است. اگر نَفْس اصلاح شد، در دنیا و آخرت سعادت انسان تأمین خواهد شد. و اگر به فساد کشیده شد، منشأ بدی‌ها خواهد بود و هلاکت دنیوی و اخروی را در پی خواهد داشت. اگر در راه انسانیت قدم نهاد، می‌تواند از فرشتگان مقرب الهی نیز بالاتر رود و اگر گوهر شریف انسانیت را نادیده گرفت و در طریق حیوانیت و اطاعت شهوات قرار گرفت از حیوانات پست تر می‌شود بلکه به مقام شیطنت سقوط می‌کند. اسباب و وسایل پیمودن هر یک از این دو راه در نهاد انسان نهفته است. هم عقل دارد و می‌تواند از طریق متابعت آن به کمال برسد و هم غرایز و قوای شهوانی دارد که اگر از آنها به طور غیر متعارف و افراط آمیز متابعت کند و از چهارچوب شرع مقدس خارج شود به ضلالت و هلاکت خواهد رسید.

با توجه به این مقدمه‌ برای حل مشکل می‌توان چند راهکار مبنایی و اصولی ارایه داد و چند راهبرد عملی بیان نمود.

الف. راهکارهای مبنایی و اصولی:

1. تفکر و اندیشه: یکی از موانع مهم تهذیب نفس و یکی از علل انجام گناه غفلت و بی‌خبری است. اگر ما در شبانه روز سرگرم زندگی دنیا باشیم و یاد خدا و مرگ را فراموش کنیم و اگر ساعتی در کارهای خود و عواقب آن اندیشه نداشته باشیم، به احتمال قوی گرفتار گناه و معصیت می‌شویم و اگر به دستورات الهی توجه داشته باشیم و حساب و کتاب قیامت را همواره در نظر داشته باشیم، مسلماً خود را آلوده به گناه و معصیت نخواهیم کرد.

2. حضرت علی ـ علیه السّلام ـ فرمود: هر کس که قلبش را با تداوم فکر و اندیشه، آباد سازد، افعالش در باطن و ظاهر خوب خواهد شد.[1]

 2. تأدیب و مجازات: برای این که در تهذیب نفس و ترک گناه پیروز شویم می‌توانیم از تنبیه و مجازات استفاده کنیم. در آغاز نفس خودمان را مورد خطاب و تهدید قرار دهیم که: من تصمیم گرفته‌ام که فلان گناه را ترک کنم، اگر در این کار با من همکاری نکنی و مرتکب گناه شوی فلان مجازات را درباره‌ات اجرا می‌کنم، مثلاً اگر به نامحرم نگاه کنی، 3 روز روزه می‌گیرم.

اگر مدتی انسان به این برنامه ادامه دهد و مقید به انجام آن باشد راه شیطان را می‌تواند محدود کند و نفس امّاره را مهار کند، یعنی اینکه راه ورود شیطان بسته می‌شود. علی ـ علیه السّلام ـ فرمودند: «گرسنگی برای به اسارت در آوردن نفس و شکستن عادت‌های بد، کمک خوبی است.»[2]

 3. توجه به کرامت ذات و تقویت ارزش‌های انسانی: اگر انسان توجه کند که موجود گرانبهایی است و از علم و کمال و جمال الهی برخوردار است و مقامی بس بلند و رفیع دارد، اخلاق رذیله و ارتکاب گناه را دون شأن خویش می‌داند و طبعاً از آنها بیزار خواهد بود. وقتی فهمید روح انسان، موجودیت حقیقی انسان الهی است و از عالم بالا آمده، شهوت‌ها و خواسته‌های حیوانی در نظرش بی‌ارزش و تمایل به فضایل اخلاقی در وجودش احیاء خواهد شد.

علی ـ علیه السّلام ـ فرمودند: هر کس که نفس خودش را گرامی بدارد، شهوت‌های برایش کوچک و بی‌ارزش خواهد بود.[3]

 4. ترک معاشرت با دوستان بد: انسان موجودی است اثر پذیر و مقلّد، بسیاری از صفات و آداب و رفتارش را از انسان های دیگر که با آنها در ارتباط است فرا می‌گیرد، مخصوصاً دوستان نزدیک تأثیری شگرف بر رفتار انسان می‌گذارند و دوستی با افراد فاسد باعث یادگیری رفتارهای زشت آنان و افتادن در دام گناه و معصیت خواهد شد.

حضرت علی ـ علیه السّلام ـ فرمودند: از همنشینی با دوست بد جداً اجتناب کن که همنشین خود را به هلاکت می‌رساند و به آبرویش لطمه می‌زند.[4]

 5. دوری از جاها و مکانهای لغزش انگیز: برای کسانی که در صدد ترک گناه و شهوات هستند ضرورت دارد که چشم و گوششان را از مناظر شهوت انگیز و فساد و انحراف ممنوع سازند، و در مجالسی که احتمال قوی می‌دهند گناه انجام می‌شود شرکت نکنند و لذا در اسلام توصیه شده که انسان در مجالس حرام از قبیل مجلس قمار، شراب، و غیره، شرکت نکند از نگاه به نامحرم و خلوت با زن اجنبی نداشته باشد و با نامحرم خنده و شوخی نکند.

حضرت علی ـ علیه السّلام ـ فرمودند: «اذا ابصرت العین الشهوة عمی القلب عن العاقبة؛ وقتی چشم، شهوت را ببیند، قلب از عاقبت اندیشی نابینا می‌گردد.»[5]

 6. جلو مقدمة تحریک شهوت را بگیریم و یکی از مقدمات تحریک شهوت نگاه به نامحرم و جنس مخالف است و قرآن کریم می‌فرماید: «قُل للمؤمنین یغضّوا مِن ابصارِهم؛ به مؤمنان بگو چشم‌ها و دیدگان خود را از نگاه به نامحرم فرو بندند.[6]

از این آیه استفاده می‌شود که نگاه به نامحرم باعث تحریک شهوت می‌شود و لذا باید چشم‌ها را محافظت نمود.

شاعر می‌گوید:

ز دست دیده و دل هر دو فریاد هر آنچه دیده بیند دل کند یاد

بسازم خنجری نیشش ز فولاد زنم بر دیده تا دل گردد آزاد

 ب.‌ راهبردهای عملی:

1. افکار جنسی را که به افکارتان خطور می‌کند بلافاصله با ذکر خدا و یاد آسیب‌های معنوی گناه از ذهن خود دور سازید.

2. اوقات فراغت خود را با مطالعه، ورزش،‌زیارت، عبادت و سایر فعالیت‌های مثبت پر کنید.

3. از نگاه کردن به مواضع جنسی و برجستگی‌های بدن دیگران پرهیز نمایید.

4. ایمان مذهبی خود را تقویت کنیدو توسل و دعا داشته باشید.

5. از نگاه کردن به تصاویر و فیلمهای تحریک کننده و لباس جنس مخالف، جدا پرهیز نمایید.

6. از فکر کردن و تصور و تخیل جنس مخالف و مسائل جنسی خودداری کنید.

7. از مشاهدة اعمال، رفتار و گفتار زوج های جوان خودداری کنید.

8. از معاشرت و سخن گفتن و نگاه کردن به جنس مخالف، حتی کودکان جذاب و خوش سیما خودداری ورزید.

9. خوردن غذاهای محرک و دارای کالری زیاد، مانند خرما، پیاز، فلفل و غیره را به حداقل برسانید.

10. به بدی و عواقب گناه و شهوترانی فکر و اندیشه کنید.[7]

منبع برای مطالعه بیشتر

1. حسین مظاهری، عوامل کنترل غرائز در زندگی انسان، (انتشارات مؤسسه نشر و تحقیقات ذکر، چ اوّل، 1366.

2. زین العابدین دست داده، دریچه ‌ای به سوی آسمان، (انتشارات مجتمع فرهنگی، هنری شهید عبدالرضا مصلی نژاد، چ اوّل، 1377).

3. مرتضی مطهری،‌اخلاق جنسی در اسلام و غرب، تهران، (انتشارات صدرا، چ چهارم، 1368).

--------------------------------------------------------------------------------

[1] . ابراهیم امینی، خودسازی، (قم، انتشارات شفق)، چ دهم، 1380، ص 101.
[2] . منبع قبلی، ص 102.
[3] . منبع قبلی، ص 104.
[4] . منبع قبلی، ص 108.
[5] . منبع قبلی، ص 109.
[6] . سوره نور،‌آیه 29.
[7] . موسسه پژوهشی فرهنگی اشراق، خود ارضایی یا ارضای انحرافی جنسی، (نشر مبعث، چ اوّل، 1379).